Kontrola narracji: Współczesna hasbara, propaganda cyfrowa i psychologia percepcji w konflikcie izraelsko-palestyńskim

W nowoczesnych konfliktach informacja nie jest już tylko tłem wojny – jest wojną. Obrazy, słowa, hashtagi i algorytmy działają teraz jako broń równie skutecznie co bomby i kule. Pole bitwy to nie tylko Gaza, Zachodni Brzeg czy sale ONZ – to także ekran twojego telefonu, twój feed informacyjny i twoje emocjonalne reakcje. Walka nie toczy się tylko o terytorium, ale o prawdę, pamięć i moralną percepcję. A w tej arenie system propagandy Izraela – znany jako hasbara – wyłonił się jako jedna z najbardziej zaawansowanych i agresywnych operacji narracyjnych na świecie.

Tradycyjnie tłumaczony jako „wyjaśnienie”, hasbara przedstawia się jako dyplomacja publiczna: wysiłek na rzecz „wyjaśnienia” działań Izraela społeczności międzynarodowej. W praktyce jednak działa jako kompleksowa, wspomagana przez państwo operacja psychologicznego i cyfrowego wpływu. Jej celem nie jest tylko przekonywanie, ale kontrola opowieści – kto jest widziany jako ofiara lub agresor, legalny lub przestępczy, ludzki lub jednorazowy.

W ciągu ostatnich dwóch lat, pośród nasilonego ataku Izraela na Gazę i globalnego wzrostu aktywizmu cyfrowego, hasbara wkroczyła w nową fazę. Nie ogranicza się już do komunikatów prasowych czy mediów państwowych; działa teraz poprzez algorytmy, sieci influencerów, kampanie dezinformacyjne i egzekwowanie korporacyjne. Platformy takie jak X (dawniej Twitter) i TikTok, niegdyś wyobrażane jako przestrzenie demokratyzujące, stały się cyfrowymi polami bitwy, gdzie widoczność cierpienia – i legalność oporu – podlega algorytmycznemu wymazywaniu.

Równocześnie potężni miliarderzy jak Larry Ellison, który teraz ma znaczący wpływ na TikToka i tradycyjne media poprzez Oracle i Skydance/Paramount, narzucają ideologiczną konformizację od góry w dół. Głosy pro-palestyńskie są coraz bardziej uciszane, nie tylko przez cenzurę państwową, ale przez polityki pracodawców, algorytmiczne tłumienie i manipulację psychologiczną wbudowaną w te same platformy, których używamy do zrozumienia świata.

Ale mimo wszystko prawda przetrwa.

Świadectwa naocznych świadków, archiwa cyfrowe i globalna świadomość zaczęły opierać się i rozbijać iluzję hasbara. Celem tej pracy jest udokumentowanie, ujawnienie i wyposażenie czytelników w narzędzia do zrozumienia i kwestionowania tej iluzji – zanim stanie się ona samą rzeczywistością.

Ewolucja hasbara – Od dyplomacji zimnej wojny do dominacji cyfrowej

„Hasbara” (הסברה) dosłownie oznacza „wyjaśnienie” po hebrajsku. Na powierzchni sugeruje to wyjaśnienie lub dyplomację publiczną – wysiłek Izraela na rzecz „wyjaśnienia się” światu. Ale hasbara nie jest tylko wyjaśniająca; jest wykonawcza, prewencyjna i manipulacyjna. To skoordynowany framework propagandowy zaprojektowany do kontroli globalnych narracji o Izraelu, szczególnie w kontekście jego okupacji Palestyny.

W przeciwieństwie do tradycyjnych relacji publicznych, hasbara jest zmilitaryzowana i zinstytucjonalizowana, zakorzeniona w państwie bezpieczeństwa i praktykowana na platformach, językach i dyscyplinach. Nie chodzi o wygrywanie debaty – chodzi o definiowanie warunków rzeczywistości zanim debata w ogóle się zacznie.

Pochodzenie: Od zionistycznej advocacy do propagandy państwowej

Nasiona hasbara zostały zasiane na długo przed powstaniem Izraela w 1948 roku. Zionistyczni przywódcy na początku XX wieku rozpoznali znaczenie kształtowania zachodniej opinii publicznej. Postacie takie jak Chaim Weizmann i Theodor Herzl nie byli tylko dyplomatami, ale przedsiębiorcami narracyjnymi, pracującymi nad przekonaniem brytyjskich i amerykańskich elit, że syjonizm był nowoczesnym, cywilizującym projektem, a nie kolonialnym.

Po ustanowieniu państwa izraelskiego hasbara przyjęła bardziej formalną rolę. Przez całą zimną wojnę izraelscy urzędnicy kadrowali państwo jako liberalny bastion demokracji w wrogim arabskim regionie, w zgodzie z amerykańskimi wartościami i zachodnimi obawami przed wpływem sowieckim.

Kluczowe wczesne cele hasbara obejmowały:

• Uzasadnienie Nakby (wymuszone przesiedlenie ponad 700 000 Palestyńczyków w 1948 roku)
• Przenazwanie okupacji 1967 Zachodniego Brzegu, Gazy i Wschodniej Jerozolimy jako „wojny obronnej”
• Odwracanie krytyki od działań wojskowych takich jak wojna libańska z 1982 roku i tłumienie intifad

W każdym z tych okresów hasbara opierała się na zachodniej prasie, dyplomatycznych sojusznikach i instytucjach diaspory żydowskiej w celu wzmocnienia izraelskiej wersji wydarzeń. Portretowała Izrael jako mały, oblężony i moralnie wyższy – mimo posiadania przytłaczającej przewagi militarnej.

Instytucjonalizacja: Wzrost biurokracji hasbara

Do lat 70. i 80. hasbara została sformalizowana w państwie izraelskim. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Spraw Strategicznych i jednostki rzeczników IDF każde rozwinęły skrzydła propagandowe skupione na kształtowaniu opinii międzynarodowej.

Kluczowe rozwój obejmowały:

• Utworzenie Departamentu Hasbara w Ministerstwie Spraw Zagranicznych
• Programy szkoleniowe dla izraelskich dyplomatów i żołnierzy w „dyscyplinie narracyjnej”
• Wykorzystanie AIPAC i powiązanych lobbystów do koordynowania amerykańskich komunikatów medialnych
• Partnerstwa z firmami PR, think tankami i głównymi mediami amerykańskimi

To nie było tylko o przedstawianiu Izraela w dobrym świetle – chodziło o delegalizację palestyńskiego oporu, przekształcanie krytyki w antysemityzm i wpływanie na podejmowanie decyzji politycznych w zachodnich stolicach.

Podręcznik hasbara: Propaganda w praktyce

Do lat 2000 hasbara przesunęła się poza tradycyjną dyplomację do wpływu na media masowe i technik dezinformacji. Jednym z kluczowych artefaktów z tego okresu jest „Podręcznik hasbara”, przewodnik szeroko rozpowszechniony wśród zwolenników Izraela w erze wczesnego internetu.

Podręcznik nakreślał strategie retoryczne takie jak:

• Punktowanie vs. poszukiwanie prawdy: Zawsze celuj w wygranie argumentu, nie w wyjaśnienie problemu
• Apelacje emocjonalne: Wywołuj strach, poczucie winy i traumę (np. ciągłe odniesienia do Holokaustu lub terroryzmu)
• Przekierowanie: Kiedy kwestionowane o działania Izraela, przekieruj do Hamasu, Iranu lub antysemityzmu
• Diskredytowanie i delegalizowanie: Atakuj posłańca, nie wiadomość – zwłaszcza krytyków, dziennikarzy i akademików

Te taktyki nie ograniczają się do aktorów państwowych. Są teraz rozpowszechniane poprzez grupy studenckie, organizacje diaspory i wolontariuszy online, tworząc globalną armię cyfrowych propagandystów.

Hasbara 2.0: Cyfrowy zwrot

Prawdziwa transformacja nastąpiła w latach 2010 i przyspieszyła w latach 2020. W miarę utraty wpływu tradycyjnych mediów i dominacji mediów społecznościowych, hasbara obróciła się. Zaczęła skupiać się na kampaniach influencerów, moderacji AI, inżynierii algorytmicznej i dezinformacji cyfrowej w czasie rzeczywistym.

Kluczowe rozwój obejmowały:

• Jednostka „Rzeczników” IDF tworząca viralowe TikToki do przekształcania nalotów w heroizm
• Cywilni „wojownicy hasbara” skoordynowani na WhatsApp i Telegramie do masowego raportowania postów pro-palestyńskich
• Rząd izraelski finansujący wielomilionowe cyfrowe kampanie do zalewania platform pro-izraelską treścią, zwłaszcza podczas okresów eskalacji przemocy
• Oferta ministerstwa izraelskiego z 2019 oferująca 3 miliony NIS za tajną operację mediów społecznościowych skierowaną przeciwko „kampaniom delegitymizacji”

Te wysiłki kulminowały w tym, co analitycy nazywają Hasbara 2.0 – reżim propagandowy dostosowany do ery platform, gdzie szybkość, wiralność i manipulacja emocjonalna są ważniejsze niż fakty czy polityka.

Platforma jako propaganda – Jak hasbara przejęła X (dawniej Twitter)

Gdy Elon Musk nabył Twittera pod koniec 2022 i przemianował go na X, platforma weszła w nową fazę ideologiczną. Marketingowana jako schronienie „wolności słowa”, X szybko ewoluowała w coś znacznie bardziej stronniczego: pole bitwy dla państwowo-związanej wojny informacyjnej, gdzie aparat hasbara Izraela znalazł żyzny grunt do wzmacniania swoich komunikatów, tłumienia dysydentów i kształtowania publicznej percepcji konfliktu izraelsko-palestyńskiego w czasie rzeczywistym.

Chociaż Twitter od dawna miał problemy z uprzedzeniami i asymetriami moderacji, era post-Musk oznacza dramatyczną eskalację w państwowo-sąsiadującej inżynierii narracyjnej – z rządem izraelskim, IDF i powiązanymi sieciami w pełni korzystającymi ze zmian platformy, sympatii przywództwa i algorytmicznej nieprzejrzystości do zakorzenienia dominującej perspektywy.

Od platformy do proxy: Jak X wyrównała się z celami hasbara

Natychmiast po atakach Hamasu z 7 października 2023 i kolejnym ataku Izraela na Gazę, operacje hasbara weszły w tryb nadprędkości. Jednocześnie X stała się strukturalnie wyrównana z tymi wysiłkami:

Uprzedzenie algorytmiczne

• Treść pro-izraelska eksplodowała w widoczności, często z nadmuchanym zasięgiem mimo niskiego zaangażowania.
• Posty pro-palestyńskie zostały pogrzebane, shadowbanned lub oznaczone jako „wspierające terroryzm”, nawet gdy publikowane przez dziennikarzy lub akademików.
• Trendy takie jak #Gaza tajemniczo znikały z narzędzi widoczności platformy podczas okresów ciężkich bombardowań i ofiar cywilnych w Gazie.

Zatwierdzenia Elona Muska

• Musk osobiście boostował konta znane z rozpowszechniania dezinformacji lub silnie stronniczego pro-izraelskiego contentu.
• Platformował figury z powiązaniami z izraelskimi sieciami wpływu, w tym te, które powtarzały komunikaty IDF podczas krytycznych operacji wojskowych.
• W wielu przypadkach Musk powtarzał punkty dyskusyjne hasbara sam, przekształcając krytykę Izraela w zagrożenia bezpieczeństwa lub „ekstremistyczną propagandę”.

Zmiany polityki faworyzujące cenzurę

• Funkcja „notatek społecznościowych”, mająca dodać kontekst, była często uzbrojona do podważania pro-palestyńskich głosów.
• Masowe zawieszenia celowały w dziennikarzy, artystów i nawet ocalałych publikujących nagrania w czasie rzeczywistym z wydarzeń w Gazie.
• Głosy dysydenckie były często oznaczane jako „dezinformacja” bez apelacji lub wyjaśnienia.

Razem te strukturalne zmiany stworzyły to, co użytkownicy zaczęli nazywać „Feed hasbara” – zmanipulowaną wersję rzeczywistości, w której tylko jedna strona brutalnego konfliktu była konsekwentnie widoczna, a empatia dla drugiej była algorytmicznie zniechęcana.

Cyfrowe brygady i powódź treści

Sukces hasbara na X nigdy nie polegał wyłącznie na algorytmach. Interwencja ludzka – często skoordynowana – odegrała główną rolę.

Cyfrowe brygady:

• Wolontariusze i płatni influencerzy hasbara pracują w sieciach do masowego raportowania pro-palestyńskich kont.
• Te sieci zalewają komentarze skryptowanymi punktami dyskusyjnymi, zakłócają wątki przez zastraszanie i sieją dezinformację trudną do skorygowania, gdy stanie się wiralną.

Strategia powodzi:

• Podczas momentów wysokiego profilu (np. bombardowania szpitali, rezolucje ONZ), X jest zalewana pro-izraelskimi infografikami, treścią generowaną przez AI lub emocjonalnie manipulacyjnymi wideo przedstawiającymi żołnierzy IDF jako niechętnych humanitarnych.
• Cel to nie tylko perswazja – to kontrola głośności. Aby utopić krytyczne posty przez czystą saturację.

Ta praktyka jest wspomagana przez państwowe partnerstwa. Rząd izraelski udokumentował inwestycje w propagandę mediów społecznościowych, w tym:

• Kampanię dyplomacji publicznej za 145 milionów dolarów skierowaną do zachodnich odbiorców.
• Ofertę z 2019 oferującą miliony szekli za operacje wpływu cyfrowego.
• Jawnie przyznane plany Netanjahu na użycie mediów społecznościowych jako „broni” w kształtowaniu amerykańskiej opinii publicznej.

Narracyjne framing: Od ofiarstwa do moralnego uzasadnienia

Transformacja X w wzmacniacz hasbara zmieniła również narracyjne framing konfliktu:

• Izrael jest przedstawiany jako wieczna ofiara, niezależnie od asymetrii militarnej lub poniesionych strat cywilnych.
• Palestyńczycy są konsekwentnie powiązani z terroryzmem, zdehumanizowani przez język i wskazówki wizualne, nawet przy dyskusjach o dzieciach lub szpitalach.
• Strukturalna przemoc, okupacja i apartheid stają się niewidzialne przez przekształcanie każdej eskalacji w spontaniczny akt obrony.

Te framings są wzmacniane poprzez:

• Influencerów z niebieską weryfikacją (często płatnych) publikujących wiralną treść podczas bombardowań.
• Wątki generowane przez AI używające emocjonalnie przekonującego języka i obrazów do utrzymania poparcia dla działań wojskowych.
• Taktyki dezinformacji, takie jak fałszywe łączenie dziennikarzy lub NGO z Hamasem do dyskredytowania ich raportów.

Od moderacji do manipulacji: Śmierć neutralności platformy

X nie jest już „placem miejskim”. To zmilitaryzowany system informacyjny, gdzie zaangażowanie jest projektowane, widoczność kontrolowana i polityczny dissent zarządzany zarówno przez kod jak i przymus.

To ustanawia niebezpieczny precedens – nie tylko dla konfliktu izraelsko-palestyńskiego, ale dla demokracji i praw cyfrowych globalnie. Kiedy jedna strona wojny korzysta z pełnego spektrum algorytmicznej ochrony – a druga stoi w obliczu deboostingu, banów i zniesławienia – rezultat to nie debata. To zmanufacturowana zgoda.

TikTok i doktryna Ellison – Wpływ, ideologia i przejęcie platformy

Na początku lat 2020 TikTok wyłonił się jako najpotężniejsza platforma kulturalna i polityczna dla pokolenia Z. Z ponad miliardem użytkowników na świecie i ponad 150 milionami w USA, TikTok stał się przestrzenią, gdzie globalne narracje nie były tylko dzielone – były odczuwane. W czasach wojny, powstania lub niesprawiedliwości służył jako linia frontu wizualnego świadectwa: szybki, nieocenzurowany i emocjonalnie bezpośredni.

To właśnie ta surowa moc sprawiła, że TikTok stał się zagrożeniem – dla rządów, korporacji i potężnych reżimów narracyjnych jak hasbara.

Początkowo amerykańska kontrola TikToka skupiła się na prywatności danych i obawach przed wpływem Chińskiej Partii Komunistycznej, ze względu na własność przez chińskiego giganta technologicznego ByteDance. Jednak w 2025 ta obawa została „rozwiązana”, gdy 80% udziałów w amerykańskich operacjach TikToka zostało sprzedane konsorcjum amerykańskich inwestorów, z Oracle – kierowanym przez pro-izraelskiego miliardera Larry’ego Ellisona – przejmującym prowadzenie nadzoru nad algorytmem i infrastrukturą danych TikToka.

Jednak to, co nastąpiło, nie było przywróceniem neutralności czy wolności obywatelskiej.

Zamiast tego TikTok stał się innym ramieniem egzekwowania ideologicznego, szczególnie wyrównanym z izraelskimi interesami państwowymi, narracjami polityki zagranicznej USA i wpływem kulturalnym miliarderów.

Przejęcie, które zastąpiło jedno imperium innym

We wrześniu 2025, pod presją dwupartyjną i poprzez dekret wykonawczy ery Trumpa, amerykańskie operacje TikToka zostały efektywnie skonfiskowane i przekazane amerykańskim elitom technologicznym. Oracle Ellisona przejął kontrolę nad zarządzaniem danymi i nadzorem algorytmicznym – decyzja świętowana przez jastrzębie bezpieczeństwa narodowego i media biznesowe.

Ale wymieniając chiński wpływ państwowy na ideologiczne imperium Ellisona, USA nie „depolityzowały” TikToka – po prostu przekierowały lojalność platformy. I ta lojalność nie jest neutralna.

Ellison nie jest tylko biznesmenem. Jest:

• Głośnym zwolennikiem Izraela i IDF
• Głównym finansistą pro-izraelskich lobbystów politycznych i programów wojskowych
• Finansowym architektem za przejęciem przez jego syna Paramount Global, które obejmuje CBS, Showtime i szeroki zakres amerykańskich mediów

W skrócie, wpływ Ellisona rozciąga się na:

• Wielką technologię (Oracle)
• Media społecznościowe (TikTok, poprzez infrastrukturę Oracle)
• Tradycyjne media (Paramount/CBS)
• Politykę amerykańską (główny donor Trumpa, z powiązaniami z Marco Rubio, między innymi)

Nie tylko kształtuje system informacyjny – go posiada.

Doktryna Ellison: Kontrola ideologiczna jako kultura korporacyjna

Po eskalacji wojny w Gazie pod koniec 2023, wewnętrzne raporty z Oracle zaczęły wypływać. Te ujawniły niepokojącą zmianę kultury korporacyjnej pod wpływem Ellisona, szczególnie gdy Oracle pozycjonowało się do przejęcia operacji TikToka.

Kluczowe rozwój obejmowały:

• Dyrektorzy wykonawczy domagający się „miłości do Izraela” wbudowanej w kulturę firmy
• Pracownicy wyrażający zaniepokojenie izraelskimi akcjami wojskowymi byli kierowani do zasobów zdrowia psychicznego korporacyjnego
• Pracownicy pro-palestyńscy stający w obliczu presji dyscyplinarnej lub odwetu za ich poglądy
• Otwarty list od dziesiątek pracowników Oracle na początku 2025 protestujący przeciwko pogłębiającym się powiązaniom firmy z izraelską technologią wojskową i operacjami cenzury

Te praktyki nie odzwierciedlają tylko uprzedzeń – one przywołują kondycjonowanie autorytarne: ideę, że odchylenie od pro-izraelskiego światopoglądu jest objawem niestabilności, zamieszania lub nielojalności.

Ten mrożący krew w żyłach klimat był odzwierciedlony w zmianach na samym TikToku.

Cenzura na TikToku: Cicha, celowana i skuteczna

Od czasu gdy Oracle przejęło kontrolę nad algorytmem i infrastrukturą TikToka, użytkownicy zgłosili szereg taktyk represji wpływających na pro-palestyńskie głosy:

Spadek widoczności

• Posty dokumentujące izraelskie naloty, ofiary cywilne lub świadectwa z Gazy zaczęły otrzymywać znacznie niższe zaangażowanie niż przed przejęciem.
• Hashtagi takie jak #FreePalestine lub #CeasefireNow były okresowo tłumione lub uczynione nieszukalnymi.
• Wideo oznaczone jako „graficzne” lub „błędne” były usuwane lub ograniczane – nawet gdy zweryfikowane lub opublikowane przez dziennikarzy.

Działania skierowane na konta

• Prominentni palestyńscy twórcy i aktywiści zgłaszali shadowbany, zawieszenia kont i usuwanie treści bez ostrzeżenia.
• Zweryfikowane konta dzielące wiadomości z Gazy widziały dramatyczny spadek zasięgu, zwłaszcza podczas okresów aktywnego bombardowania.

Promocja propagandy

• Treść pro-izraelska, w tym infografiki w stylu hasbara i komentarze influencerów, była wyświetlana bardziej prominentnie w feedach Dla Ciebie.
• Sponsorowane posty z kampanii powiązanych z rządem izraelskim były pchanymi do amerykańskich odbiorców, czasem ramowanymi jako edukacyjne lub humanitarne.

Ta asymetria treści odzwierciedla podobne dynamiki obserwowane na X – ale zasięg TikToka wśród młodszych użytkowników czyni go szczególnie niebezpiecznym. Platforma stała się terenem groomingu ideologicznego, gdzie selektywna widoczność dyktuje moralne granice tego, co widziane jest jako normalne, akceptowalne lub „poprawne”.

Od algorytmicznej neutralności do wojny ideologicznej

TikTok był kiedyś widziany jako platforma oferująca niedoreprezentowane głosy – w tym Palestyńczyków – miejsce do bycia usłyszanymi. Był sceną dla:

• Surowych nagrań bombardowań
• Osobistych świadectw z okupowanych terytoriów
• Wirusowych ruchów solidarności omijających uprzedzenia mainstreamowych wiadomości

Ale pod Oracle i Ellisonem, ideologiczne wyrównanie platformy się zmienia. To nie tylko o widoczność – to o kodowanie wartości:

• Izraelscy żołnierze są przedstawiani jako opiekunowie.
• Palestyńczycy są przedstawiani – explicite lub implicite – jako zagrożenia.
• Cierpienie jest algorytmicznie k curate do faworyzowania jednego rodzaju żalu.

To inżynieria narracyjna na skalę – i jest prowadzona pod przykrywką „moderacji treści” i „bezpieczeństwa marki”.

Imperium medialne Ellisona: Wzmacnianie muru narracyjnego

Przejęcie TikToka to tylko jeden węzeł w szerszej strategii konsolidacji medialnej Ellisona. Poprzez Skydance Media i jego nabycie Paramount Global, rodzina Ellisona kontroluje teraz:

• CBS News
• Showtime
• Comedy Central
• Nickelodeon
• Paramount Pictures
• Globalne platformy streamingowe

Razem z Oracle i TikTokiem, wpływ Ellisona rozciąga się na prawie każde główne medium konsumpcji informacji, od programów dla dzieci po bazy danych korporacyjne po platformy wideo wiralnego.

Z jego głębokimi powiązaniami politycznymi i sztywnością ideologiczną, to nie tylko własność medialna – to monopolizacja narracyjna. I jest używana do sanitarnego oczyszczania wojny, dyscyplinowania dysydentów i definiowania granic dopuszczalnej empatii.

Psychologiczne efekty hasbara – Algorytmy, lęk i kształtowanie publicznej emocji

Moc propagandy nie tkwi tylko w tym, co mówi, ale w tym, co robi z umysłem.

Współczesna hasbara – daleka od reliktu zimnej wojny – to wysoce rozwinięty system wpływu psychologicznego. Nie zależy już wyłącznie od kontroli mediów państwowych czy kręcenia komunikatów prasowych. Żyje teraz w algorytmach, projektach interfejsów, systemach nagród i pętlach sprzężenia zwrotnego społecznego.

Hasbara w erze cyfrowej nie dąży tylko do przekonywania – dąży do kondycjonowania. Do kształtowania publicznej emocji, modelowania moralnych refleksów, tłumienia dysydentów i inżynierii percepcji konsensusu.

Inżynieria algorytmiczna emocji

Platformy mediów społecznościowych k curate to, co użytkownicy widzą poprzez algorytmiczne „feed-y” zaprojektowane do maksymalizacji zaangażowania – ale te algorytmy określają też, jaki typ informacji jest nagradzany lub niezwidoczny. Operacje hasbara wykorzystują to, zapewniając, że treść pro-izraelska jest wzmacniana, podczas gdy treść pro-palestyńska jest deboostowana lub tłumiona.

Rezultat to kondycjonowanie emocjonalne:

• Treść, która wspiera narrację Izraela, otrzymuje lajki, retweety i wyświetlenia – wywołując szczyty dopaminy dla użytkownika i wzmacniając te zachowania.
• Treść krytyczna wobec Izraela, bez względu na dokładność lub pilność, często otrzymuje mało lub żadnego zaangażowania – prowadząc do frustracji, wątpliwości co do siebie i ostatecznego wycofania.

To tworzy pętlę nagrody-kary:

• Zaangażowanie = poprawność
• Milczenie = wstyd
• Z czasem użytkownicy nieświadomie dostosowują się do alignowania z treścią, która dobrze performuje, myląc widoczność z prawdą.

Komory echa i wytworzony konsensus

Gdy platformy takie jak X i TikTok boostują jedną stronę politycznej narracji, tworzą cyfrowe komory echa – środowiska, w których użytkownicy są wielokrotnie eksponowani na wąski zakres opinii, wzmacniając iluzję uniwersalnej zgody.

To ma głębokie konsekwencje psychologiczne:

• Zgodnie z eksperymentami konformizmu Ascha, ludzie mają tendencję do przyjmowania opinii grupowych – nawet gdy kolidują z osobistymi przekonaniami – jeśli postrzegają się jako samotni w dysydencie.
• To prowadzi do pluralistycznej ignorancji: przekonania, że prywatne poglądy kogoś są błędne lub marginalne, ponieważ nikt inny nie wydaje się je dzielić.
• W kontekście izraelsko-palestyńskim oznacza to, że sympatia dla Palestyńczyków jest postrzegana jako niebezpieczna lub anormalna, nawet wśród użytkowników, którzy czują tę sympatię prywatnie.

Rezultat to nie tylko milczenie – to wewnętrzna distortia. Rosnąca liczba użytkowników zaczyna nie ufać swoim własnym instynktom moralnym.

Spirala milczenia: Tłumienie poprzez izolację

Gdy użytkownicy widzą, że pro-palestyńska treść jest karana – przez bany, niski zasięg, zastraszanie lub konsekwencje zawodowe – uczą się autocenzury. To szczególnie prawdziwe wśród:

• Studentów obawiających się reperkusji akademickich lub zawodowych
• Twórców obawiających się demonetyzacji
• Pracowników pro-izraelskich firm jak Oracle, którzy widzieli kolegów kierowanych do zasobów zdrowia psychicznego za dysydencję

To zgadza się z teorią spirali milczenia:

Ludzie są mniej skłonni wyrazić opinię, jeśli obawiają się społecznej izolacji lub kary. Im mniej ludzi mówi, tym silniejsza percepcja, że dysydencja jest rzadka – wzmacniając tym samym milczenie.

To dokładnie środowisko, które hasbara dąży do stworzenia.

Patologizacja dysydencji

W ostatnich latach przymus psychologiczny przeszedł poza feed i do miejsca pracy i społeczności. Raporty z Oracle podczas wojny w Gazie 2023–2025 ujawniają głęboko niepokojący wzór:

• Pracownicy krytyczni wobec izraelskich działań byli kierowani do wsparcia zdrowia psychicznego zamiast angażowania się w istotę ich obaw.
• Dyrektorzy wykonawczy domagali się „miłości do Izraela” jako części kultury firmy – framing dysydencji jako niestabilności emocjonalnej lub irrationalności.
• W przestrzeniach tech i media, pro-palestyńskie poglądy są patologizowane, podczas gdy poparcie dla Izraela jest normalizowane jako racjonalne, obywatelskie i moralne.

Ta taktyka czerpie z autorytarnych podręczników: przekształcanie moralnej opozycji w zamieszanie psychiczne, traktowanie oporu nie jako perspektywy politycznej, ale jako odchyłki psychologicznej.

Emocjonalne wyczerpanie i wypalenie

Być może najbardziej powszechny psychologiczny efekt współczesnej hasbara to zmęczenie emocjonalne:

• Użytkownicy próbujący dokumentować okrucieństwa – zwłaszcza w Gazie – opisują uczucie jak „krzyczenie w próżnię.”
• Mimo dowodów, ich posty są ignorowane lub usuwane.
• Wielu opisuje uczucia beznadziejności, lęku lub odłączenia od rówieśników, którzy nie wydają się dbać.

To prowadzi do:

• Wypalenie cyfrowe: Wycofanie z aktywizmu z powodu ciągłej emocjonalnej pracy
• Dissocjacja moralna: Psychologiczne oddalenie od traumy jako mechanizmu przetrwania
• Zmęczenie współczuciem: Odrętwienie wobec cierpienia z powodu nadmiernej ekspozycji i postrzeganej bezużyteczności

Ostatecznie to psychologiczne erozja solidarności jest jednym z najbardziej skutecznych narzędzi hasbara. Nie tylko poprzez cenzurę, ale poprzez wyczerpanie.

Infantilizacja publiczności

Inna kluczowa strategia hasbara to nadmierne uproszczenie – framing złożonej geopolityki poprzez emocjonalnie manipulacyjne tropes:

• Izrael jako wieczna ofiara
• IDF jako „najbardziej moralna armia świata”
• Palestyńczycy jako terroryści lub pasywne ofiary bez agency

Ten emocjonalny framing infantilizuje publiczność:

• Dyskredytuje krytyczne myślenie
• Priorytetyzuje emocjonalną lojalność nad faktyczną niuansą
• Hoduje moralne binarne – dobro vs. zło, my vs. oni – bez miejsca na kontekst, historię czy strukturalną krytykę

Użytkownicy są szkoleni nie do zrozumienia, ale do odczuwania w właściwym kierunku. A odchylenie od tego emocjonalnego skryptu staje się społecznie karalne.

Hasbara i Zachód – Lobbying, wojna prawna i kryminalizacja solidarności

Hasbara nie zatrzymuje się na kształtowaniu percepcji. Jej ostatecznym celem jest zamiana percepcji w moc – w ustawodawstwo, finansowanie wojskowe, politykę handlową i ramy prawne, które karzą opór i nagradzają współudział.

Na Zachodzie – szczególnie w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji – hasbara ewoluowała w narzędzie polityczne. Jest wdrażana nie tylko poprzez viralowe wideo lub kampanie influencerów, ale poprzez lobbying, wojnę prawną, represje akademickie i nadzór nad społeczeństwem obywatelskim.

Infrastruktura lobbyingu: Maszynownia zachodniej hasbara

Najpotężniejsze rozszerzenie hasbara na Zachodzie to jej infrastruktura lobbyingu, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Organizacje takie jak:

• AIPAC (Amerykański Komitet ds. Publicznych Izrael)
• ADL (Liga Antydefamacyjna)
• StandWithUs
• Izraelsko-Amerykańska Rada
• I liczne mniej znane PAC

…tworzą wzajemnie powiązane sieci, które:

• Wpływają na wybory
• Kształtują amerykańską politykę zagraniczną wobec Izraela
• Sporządzają ustawodawstwo do tłumienia ruchu BDS
• Naciskają na definicje antysemityzmu, które zrównują anty-syjonizm z mową nienawiści

Te grupy nie są tylko organizacjami advocacy – to inżynierowie polityki, głęboko osadzeni w amerykańskiej infrastrukturze politycznej.

Dźwignia finansowa:

• AIPAC sam wydał ponad 100 milionów dolarów w amerykańskich cyklach wyborczych 2022 i 2024, wspierając kandydatów obiecujących niezachwiane poparcie dla Izraela – nawet gdy liczba ofiar w Gazie rosła.
• Polityczne darowizny są używane jako test lojalności wobec Izraela. Larry Ellison, na przykład, podobno wetoował kandydatów politycznych na podstawie ich stanowiska wobec Izraela przed zaoferowaniem wsparcia finansowego.

Dyscyplina kandydatów:

• Kandydaci krytyczni wobec polityki izraelskiej – jak Ilhan Omar, Rashida Tlaib czy Jamaal Bowman – stają wobec skoordynowanych kampanii oszczerstw, ataków dezinformacyjnych i wyzwań pierwotnych wspartych milionami w hasbara-aligned pieniądzach.

Ten poziom wpływu zapewnia, że amerykańska polityka zagraniczna pozostaje zablokowana w poparciu dla Izraela, niezależnie od opinii publicznej, naruszeń prawnych czy obaw o prawa człowieka.

Wojna prawna: Zamiana solidarności w przestępstwo

Następna granica hasbara na Zachodzie to wojna prawna – wykorzystanie systemów prawnych do kryminalizacji i zastraszania zwolenników praw Palestyńczyków.

Kryminalizacja BDS:

• Od 2025 36 stanów USA przyjęło prawa lub rozkazy wykonawcze karzące osoby lub firmy biorące udział w aktywnościach Boikot, Wycofanie i Sankcje (BDS) przeciwko Izraelowi.

• Te prawa, wiele napisanych we współpracy z izraelskimi grupami lobbingu, często:

  • Wymagają od kontrahentów podpisania przysiąg anty-BDS
  • Karzą studentów lub wydziały za pro-palestyńskie aktywizm
  • Odmawiają publicznego finansowania organizacjom uznanym za „anty-izraelskie”

Ponowna definicja antysemityzmu:

• Rządy zachodnie coraz częściej przyjmują definicję antysemityzmu IHRA (Międzynarodowy Sojusz Pamięci o Holokauście), która obejmuje krytykę Izraela jako potencjalne przestępstwo nienawiści.
• Krytycy twierdzą, że to uzbraja oskarżenie o antysemityzm do tłumienia dyskursu politycznego i wolności akademickiej.
• W Niemczech i Francji ta definicja już doprowadziła do represji policyjnych na pro-palestyńskich wiecach, zakazanych protestach i dochodzeniach NGO.

Cenzura instytucjonalna:

• Profesorowie uniwersyteccy, zwłaszcza w USA i Wielkiej Brytanii, stoją w obliczu rosnącego ryzyka za nauczanie historii Palestyny lub wyrażanie poparcia dla ruchów dekolonizacyjnych.
• Organizacje takie jak Canary Mission utrzymują publiczne czarne listy studentów i uczonych, którzy opowiadają się za prawami Palestyńczyków – listy często używane przez pracodawców i oficerów imigracyjnych.

Nadzór i policyjność ruchów solidarności

Równolegle do wojny prawnej, rządy i instytucje wyrównane z hasbara coraz częściej przyjmowały język antyterrorystyczny do nadzoru i zastraszania pro-palestyńskiej organizacji.

Nadzór kampusowy:

• Oddziały uniwersyteckie Students for Justice in Palestine (SJP) są nadzorowane, infiltrowane lub zawieszane pod presją darczyńców i grup lobbingu.
• Aktywiści kampusowi są oznaczani jako radykałowie lub zagrożenia bezpieczeństwa, zwłaszcza po okresach eskalacji przemocy w Gazie lub na Zachodnim Brzegu.

Intimidacja NGO:

• Grupy pomocy, monitorzy praw człowieka i nawet agencje ONZ są rutynowo oskarżane o „wspieranie terroryzmu”, jeśli dokumentują izraelskie nadużycia.
• IDF i izraelskie ministerstwo spraw zagranicznych były powiązane z kampaniami oszczerstw skierowanymi na pracowników humanitarnych i reporterów – zwłaszcza tych operujących w Gazie lub Jerozolimie.

Zakazy podróży i cofanie wiz:

• Zwolennicy Palestyny, akademicy i dziennikarze są odmawiani wejścia do krajów zachodnich, oznaczani na granicach lub zakazani z zobowiązań mówionych pod niejasnymi oskarżeniami „ekstremizmu” lub „sympatii terrorystycznych”.

W skrócie, aktywizm sam w sobie jest redefiniowany jako zagrożenie – nie dlatego, że stanowi ryzyko dla bezpieczeństwa publicznego, ale dlatego, że zagraża kontroli narracyjnej.

Wojna kulturalna: Wymazywanie palestyńskiej legalności

Państwowo wspomagana represja solidarności jest wzmacniana przez szerszy projekt kulturalny do całkowitego wymazania palestyńskiej legalności.

Represja akademicka:

• Kursy na temat kolonializmu osadniczego, apartheidu lub oporu rdzennego tracą finansowanie lub są politycznie celowane, jeśli obejmują Palestynę.
• Konferencje są anulowane, mówcy deplatformowani i publikacje akademickie cenzurowane pod presją finansistów wyrównanych z hasbara.

Sanitacja medialna:

• Instytucje medialne zachodnie kontynuują:

  • Framing izraelskiej agresji jako „samoobrony”
  • Unikanie terminów takich jak okupacja, oczyszczanie etniczne lub apartheid
  • Platformowanie „ekspertów” hasbara nad palestyńskimi uczonymi

• Dziennikarze kwestionujący to framing są napominani, usuwani z zadań lub stają wobec kampanii zastraszania online.

Czarna lista kulturalna:

• Artyści, filmowcy i muzycy wyrażający poparcie dla Palestyny są odinvitowani, czarno-listowani lub karani, zwłaszcza w obwodach festiwalowych USA i Wielkiej Brytanii.
• Duże finansiści kulturalni często wymagają pośredniego „anty-BDS” zgodności, wiążąc finansowanie z politycznym milczeniem.

Opor i ujawnienie – Złamanie maszyny hasbara

Hasbara kwitnie na kontroli: mediów, komunikatów, percepcji. Zależy od zalewania ekosystemu informacji swoją wersją rzeczywistości podczas gdy konkurencyjne narracje są dławione poprzez wojnę prawną, cenzurę i przymus psychologiczny.

Ale nawet najbardziej wyrafinowany system propagandowy ma limity – i pęknięcia.

Pomimo dominacji hasbara nad zachodnimi instytucjami i platformami cyfrowymi, wyłoniło się globalne przeciw-narracyjne. Jest zdecentralizowane, cyfrowo rodzime, moralnie zakorzenione i często napędzane przez tych bez instytucjonalnej mocy – dziennikarzy, aktywistów, artystów, ocalałych i technologów oddanych opowiadaniu prawdy pod wymazywaniem.

Moc świadectwa: Dziennikarstwo jako opór

Jedna z najbardziej potentnych form oporu wobec hasbara to akt świadczenia – zwłaszcza w czasie rzeczywistym.

Dziennikarstwo obywatelskie:

• W wojnach Gazy 2023–2025 wiele z tego, co świat wie, nie pochodziło z mainstreamowych mediów, ale z bezpośrednich nagrań wideo uchwyconych przez Palestyńczyków i udostępnionych via media społecznościowe.
• Te surowe świadectwa – matki w żałobie, zbombardowane szpitale, ranne dzieci – przecinają zesanitizowane narracje i docierają do milionów, często zanim mogły być ocenzurowane.

Raportowanie śledcze:

• Wydawnictwa takie jak +972 Magazine, The Intercept, Middle East Eye i Electronic Intifada kontynuują dokumentowanie:

  • Izraelskie wojskowe kampanie dezinformacyjne
  • Technologie nadzoru używane przeciwko Palestyńczykom
  • Zachodnią współudział w sprzedaży broni i cenzurze

• Niezależni dziennikarze na platformach takich jak Substack i Patreon omijali ograniczenia redakcyjne, by publikować krytyczne raporty ocenzurowane gdzie indziej.

Aktywizm archiwalny:

• Kolectywy takie jak Forensic Architecture i Visualizing Palestine używają danych, mapowania i OSINT (Open Source Intelligence) do tworzenia niepodważalnych, udokumentowanych zapisów izraelskich zbrodni wojennych, konfiskat ziemi i polityk apartheidu – zasobów teraz używanych w międzynarodowych aktach prawnych i raportach praw człowieka.

Suwerenność technologiczna: Budowanie poza platformami

Uznając, że mainstreamowe platformy jak X, TikTok i Instagram są teraz głęboko skompromitowane, wielu technologów i społeczności kieruje się ku zdecentralizowanym i etycznym alternatywom. Dwie najbardziej godne uwagi to Mastodon i UpScrolled.

Mastodon: Zdecentralizowane mikroblogowanie

Mastodon jest częścią Fediverse – sieci zdecentralizowanych, kontrolowanych przez użytkowników platform społecznościowych. W przeciwieństwie do X, Mastodon nie jest własnością miliardera, nie serwuje reklam i nie curuje treści algorytmicznie.

• Lokalna moderacja oznacza, że pro-palestyńska treść jest mniej prawdopodobna do algorytmicznego pogrzebania lub zbanowania.
• Wiele instancji Mastodon explicite wspiera anty-kolonialne, anty-apartheid i pro-sprawiedliwość ramy.
• Dziennikarze i organizatorzy, którzy zostali deplatformowani na X, odbudowali obecność na Mastodon, używając jej jako bezpieczniejszego hubu do archiwizacji i wzmacniania oporu.

Mastodon nie jest idealnym rozwiązaniem – ma mniejszą bazę użytkowników i ograniczony zasięg – ale reprezentuje model dla cyfrowej infrastruktury solidarności odpornej na korporacyjne przejęcie i algorytmiczne uprzedzenia.

UpScrolled: Ludzkie-centryczne społeczne newsy

UpScrolled to rosnąca alternatywa dla tradycyjnych aplikacji feedów nowszych, z naciskiem na:

• Przejrzystość algorytmiczną
• Curation treści społecznościowej
• Projekt świadomy zdrowia psychicznego

Zamiast używać algorytmów maksymalizujących zaangażowanie, UpScrolled upoważnia użytkowników do wyboru tego, co widzą i śledzenia zaufanych curatorów, zamiast marek lub influencerów.

W kontekście hasbara:

• UpScrolled oferuje platformę odporną na taktyki nasycenia i powódź treści.
• Jest używana przez edukatorów medialnych i aktywistów do dzielenia się nieocenzurowanymi aktualizacjami, zwłaszcza podczas przerw w treści na innych platformach.
• Jej fokus na intencjonalnej konsumpcji informacji tworzy przestrzeń dla niuansu, historii i etycznego świadectwa.

Choć wciąż emerging, UpScrolled reprezentuje etos cyfrowego oporu – gdzie feed staje się przestrzenią refleksji, nie przymusu.

Projekty pamięci zbiorowej

Hasbara zależy od historycznego wymazywania: Nakby, przeszłych masakr, dekad wywłaszczenia. W odpowiedzi nowa generacja twórców pracuje nad budową przeciw-historii zachowujących doświadczenie palestyńskie i ponownym wpisywaniem pamięci w cyfrowe commons.

Cyfrowe pomniki i sztuka:

• Artyści i koderzy stworzyli interaktywne mapy zniszczonych wiosek, wirtualne pomniki dla zmarłych w Gazie i archiwa kolonialnej przemocy powiązane z globalną historią imperialną.
• Projekty takie jak Decolonize Palestine i Palestinian Archive curate teksty, obrazy i historie ustne opierające się uproszczeniu i historycznej amnezji.

Edukacja społecznościowa:

• Edukatorzy grassroots hostują teach-ins, grupy czytelnicze i kursy online do odzyskiwania kontekstu historycznego i wyzwania propagandowych narracji.
• Kolectywy zine i biblioteki cyfrowe wyłoniły się jako nieformalne, ale potężne narzędzia dla politycznej re-edukacji poza instytucjami.

Przeciwko-działanie prawne i instytucjonalne

Nawet w skompromitowanych systemach, hasbara stoi w obliczu rosnącego oporu:

Działanie prawne praw człowieka:

• Grupy takie jak Al-Haq, Adalah i Defence for Children International-Palestine używają własnych zniekształceń hasbara jako dowodów w międzynarodowych postępowaniach sądowych, w tym sprawach ludobójstwa i apartheidu.

Organizacja uniwersytecka:

• Studenci nadal kwestionują zakazy solidarności palestyńskiej poprzez protesty, okupacje i procesy sądowe.
• Koalicje prawne z sukcesem wyzwały prawa anty-BDS w sądach USA, argumentując, że naruszają konstytucyjne ochrony wolności słowa.

Ujawnienie sygnalistów:

• Byli pracownicy firm mediów społecznościowych i NGO teraz wyciekają wewnętrzne dokumenty, ujawniając, jak algorytmy były dostosowywane i polityki moderacji treści tworzone w koordynacji z izraelskim naciskiem lobbingu.

Globalna solidarność: Ponowne połączenie walki

Być może najpotężniejsze, globalny opór wobec hasbara łączy Palestynę z innymi ruchami wyzwolenia:

• Społeczności rdzenne rozpoznają wspólne wzorce kolonializmu osadniczego
• Ruchy wyzwolenia czarnych nazywają wspólną logikę militarizacji policyjnej
• Weterani anty-apartheidu w RPA wzywają replikację przez Izrael ich dawnych playbooków oprawców

Ta intersectionalna solidarność czyni trudniejszym dla hasbara izolowanie i stygmatyzowanie palestyńskiego oporu. Repozycjonuje Palestynę nie jako unikalny przypadek konfliktu, ale jako punkt skupienia w globalnej walce przeciwko imperium, surveillance i niesprawiedliwości.

To, co nie może być niewidzialne – Prawda, pamięć i upadek monopolu narracyjnego

Przez dekady machina hasbara Izraela działała z godnym uwagi sukcesem. Projektowała ściśle zarządzany obraz: demokratyczne państwo oblężone, moralną armię działającą w samoobronie, zachodniego sojusznika dręczonego przez irracjonalną nienawiść. Ta narracja nie istniała tylko obok rzeczywistości – zastąpiła ją, przenikając do podręczników, nagłówków, polityk i emocjonalnych refleksów.

Ale narracje, jak reżimy, mogą się załamać.

I w ciągu ostatnich dwóch lat stało się coś nieodwracalnego.

Pomimo miliardów wydanych na relacje publiczne, kampanie influencerów, manipulację algorytmiczną, prawną represję i instytucjonalne przejęcie, prawda przebiła się. Nie dlatego, że została dozwolona – ale dlatego, że została wymuszona przez pęknięcia, niesiona przez ocalałych, udokumentowana przez świadków i wzmocniona przez sieci zwykłych ludzi, którzy odmówili odwrócić wzrok.

To, co widzieliśmy w Gazie, na Zachodnim Brzegu, w Jerozolimie – co nauczyliśmy się od sygnalistów, cyfrowych badaczy, historyków, dzieci i poetów – nie może być niewidzialne.

Zmieniło to dyskurs.

I zmieniło nas.

Upadek monopolu narracyjnego

Hasbara kiedyś operowała z niemal całkowitą kontrolą nad dominującym dyskursem na Zachodzie. Nie tylko wygrywała debaty – ustalała warunki tego, co mogło być debatowane.

Ale ten monopol się załamał.

• Media społecznościowe złamały strukturę bramkarzy, nawet gdy Izrael spieszył się do ponownego odzyskania kontroli poprzez przejęcia i presję moderacji.
• Dziennikarstwo obywatelskie zalało timelines niesanitaryzowaną rzeczywistością, czyniąc trudniejszym spojrzenie z dala od zbrodni wojennych okrytych „obroną”.
• Palestyńscy historycy, artyści i aktywiści zajęli swoje prawowite miejsce w globalnym dyskursie, odmawiając bycia mówionymi o zamiast do.

Tak, platformy takie jak X i TikTok zostały od tego czasu repurposowane do tłumienia tej przerwy – ale szkoda dla dominującego narracyjnego jest uczyniona. Hasbara może nadal distorować. Ale nie może już wymazywać.

Globalna moralna rekompensacja

Dla wielu ostatnie dwa lata służyły jako moralne przebudzenie:

• To, co kiedyś ramowano jako złożone, teraz rozumiane jest jako kolonialne.
• To, co kiedyś widziane było jako „konflikt”, teraz rozumiane jest jako apartheid.
• To, co kiedyś malowane było jako obrona, teraz uznawane jest za dominację.

Widzieliśmy dzieci umierające na żywo na streamie, dziennikarzy mordowanych na zimno, szpitale zamienione w gruzy – i uzasadnienia kruszą w czasie rzeczywistym.

Widzieliśmy też ludzi powstających ponad granicami, łączących Palestynę z globalnymi walkami przeciwko rasizmowi, surveillance, militaryzacji i państwowej przemocy.

To nie jest przejściowy moment. To moralna rekompensacja – i hasbara nie ma algorytmu wystarczająco potężnego, by to odwrócić.

Pamięć jako opór

W sercu hasbara leży prosty cel: wymazywanie.

• Wymazywanie Nakby
• Wymazywanie kolonialnej przemocy
• Wymazywanie ludzkości palestyńskiej
• Wymazywanie tych, którzy ośmielają się pamiętać i nazywać to, co widzieli

A więc antidotum – najbardziej radykalny akt – to pamiętać.

Archiwizować. Cytować. Świadczyć. Uczyć. Mówić, nawet gdy jest niepopularne. Szczególnie gdy jest niepopularne.

Pamięć nie jest pasywna. To broń. Taka, której nie można kupić, zakopać czy wybrandować z istnienia.

Praca przed nami: Od narracyjnego oporu do strukturalnej zmiany

Ujawnienie hasbara to tylko pierwszy krok.

Prawdziwe zadanie leży w:

• Dekolonizacji edukacji tak, że przyszłe pokolenia nie są już wychowywane w ignorancji
• Wyzwaniu korporacyjnych mediów i tech-monopoliów, które stały się współwinne wojennej propagandy
• Wymaganiu odpowiedzialności za zbrodnie maskowane przez PR
• Wspieraniu palestyńskiego wyzwolenia nie tylko retorycznie, ale materialnie

Musimy pytać siebie nie tylko jakie prawdy teraz widzimy – ale jakie odpowiedzialności te prawdy nakładają na nas.

To, co zostało widziane, nie może być niewidzialne

Nie ma powrotu.

Obrazy są wypalone w linii czasu globalnej świadomości. Imiona zmarłych żyją w naszych feedach, naszych wierszach, naszych protestach, naszych politykach. Historia nie może już być przepisywana w czasie rzeczywistym bez oporu.

Upadek monopolu narracyjnego to nie tylko historia medialna. To historia o jakim rodzaju świata jesteśmy gotowi zamieszkiwać, i czy jesteśmy przygotowani, by go jasno zobaczyć – nawet gdy ta jasność kosztuje nas komfort.

I raz widziane jasno, nie możemy go niewidzialnie uczynić.

Raz usłyszane, nie możemy udawać, że byliśmy głusi.

Raz nauczone, nie możemy wrócić do ignorancji.

Referencje & Dalsze czytanie

Książki i źródła akademickie

• Baroud, Ramzy. The Last Earth: A Palestinian Story. Pluto Press, 2018.
• Pappé, Ilan. The Ethnic Cleansing of Palestine. Oneworld Publications, 2006.
• Khalidi, Rashid. The Hundred Years’ War on Palestine. Metropolitan Books, 2020.
• Erakat, Noura. Justice for Some: Law and the Question of Palestine. Stanford University Press, 2019.
• Herman, Edward S., and Noam Chomsky. Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media. Pantheon, 1988.
• Fuchs, Christian. Social Media: A Critical Introduction. Sage Publications, 2021.
• Morozov, Evgeny. The Net Delusion: The Dark Side of Internet Freedom. PublicAffairs, 2011.

Dziennikarstwo i raportowanie śledcze

• +972 Magazine - www.972mag.com Głębokie dochodzenia w izraelską politykę wojskową, hasbara, cyfrowy nadzór i okupację.
• The Intercept - www.theintercept.com Dochodzenia w amerykańską współudział, wpływ lobbingu i manipulację platform tech.
• Middle East Eye - www.middleeasteye.net Raportowanie terenowe i analiza medialna w regionie.
• Electronic Intifada - www.electronicintifada.net Niezależne palestyńskie dziennikarstwo ujawniające dezinformację i naruszenia praw.
• The Guardian: „TikTok tłumi palestyńską treść podczas bombardowań Gazy, mówią twórcy.“ (2023)
• Wired: „X jest teraz bronią w izraelsko-palestyńskiej wojnie informacyjnej.“ (2024)
• The New York Times: „Wpływ Larry’ego Ellisona w Waszyngtonie rośnie w miarę rozszerzania się Oracle.“ (2025)
• Haaretz: „Jak izraelskie ministerstwo spraw zagranicznych finansuje cyfrowe kampanie propagandowe.“ (2023)

Oficjalne dokumenty i wycieki

• Oferta Ministerstwa Spraw Strategicznych Izraela z 2019 dla tajnej cyfrowej kampanii: budżet ~3 miliony NIS
• Definicja antysemityzmu IHRA (przyjęta i kwestionowana globalnie): www.holocaustremembrance.com
• Ujawnienia lobby AIPAC 2024: OpenSecrets.org
• Wytyczne Notatek Społecznościowych Twitter/X i oświadczenia Muska (archiwizowane via Internet Archive i Tech Policy Center)
• Otwarty list pracowników Oracle, wewnętrzny protest dotyczący pro-izraelskiej kultury korporacyjnej (wyciekły w 2025 via TechLeaks)

Studia platform i analiza tech

• Forensic Architecture: www.forensic-architecture.org Wielomedialne dochodzenia w izraelskie zbrodnie wojenne i narracyjną represję.
• Visualizing Palestine: www.visualizingpalestine.org Infografiki i data-driven narracje kwestionujące framing hasbara.
• AlgorithmWatch: www.algorithmwatch.org Studia nad politycznym biasem w moderacji treści i algorytmicznej amplifikacji.
• Dokumentacja Mastodon: docs.joinmastodon.org Do zrozumienia, jak zdecentralizowana moderacja wspiera media oporu.
• UpScrolled (Beta): www.upscrolled.org Wczesna faza platformy eksperymentująca z etycznym designem mediów społecznościowych i dekolonizowaną curacją.

Zasoby prawne i praw człowieka

• Al-Haq: www.alhaq.org – Palestyńska NGO praw człowieka prawna
• Adalah: www.adalah.org – Centrum Prawne dla Praw Mniejszości Arabskiej w Izraelu
• Defence for Children International – Palestine: www.dci-palestine.org
• Human Rights Watch: Raporty o praktykach apartheidu Izraela (2021–2025)
• Amnesty International: „Apartheid Izraela wobec Palestyńczyków“ (2022)

Zasoby aktywistów i edukacyjne

• Decolonize Palestine: www.decolonizepalestine.com Open-source, ciężkie cytaty rozbicia kluczowych kwestii jak hasbara, BDS i zaprzeczenie Nakby.
• Jewish Voice for Peace: www.jewishvoiceforpeace.org Prowadząca anty-syjonistyczna żydowska organizacja kwestionująca politykę USA i izraelski apartheid.
• Oficjalna strona ruchu BDS: www.bdsmovement.net Zasoby, zestawy kampanii i aktualizacje prawne o advocacy bojkotu.
• Palestine Legal: www.palestinelegal.org Amerykańska grupa wsparcia prawnego broniąca praw aktywistów i studentów.

Dodatkowe listy czytelnicze i skureowane archiwa

• „Reading Palestine“ syllabus Columbia Students for Justice in Palestine (2024)
• „Digital Apartheid: A Reader on Algorithmic Bias and Israel“ (TechSolidarity, 2025)
• „Platform Censorship and Political Bias“ – MIT Media Lab Journal (Wiosna 2025)

Dla badań archiwalnych i długoterminowych

• Internet Archive / Wayback Machine – dostęp do usuniętego lub ocenzurowanego materiału
• Palestinian Digital Archive: www.palarchive.org
• Nakba Map Project: www.nakbamap.com
• Timeline Israel-Palestine (IFAmericansKnew.org): www.ifamericansknew.org