https://madrid.hostmaster.org/articles/israel_propaganda_hasbara/nl.html
In moderne conflicten is informatie niet langer slechts de achtergrond van oorlog – het is de oorlog. Afbeeldingen, woorden, hashtags en algoritmes fungeren nu als wapens net zo zeker als bommen en kogels. Het slagveld is niet alleen Gaza, de Westelijke Jordaanoever of de hallen van de VN – het is ook het scherm van je telefoon, je nieuwsoverzicht en je emotionele reacties. De strijd gaat niet alleen over grondgebied, maar over waarheid, geheugen en morele perceptie. En in deze arena is het propagandastelsel van Israël – bekend als hasbara – opgekomen als een van de meest geavanceerde en agressieve narratieve operaties ter wereld.
Traditioneel vertaald als “uitleg”, presenteert hasbara zichzelf als publieke diplomatie: een poging om de “acties van Israël te verduidelijken” voor de wereldgemeenschap. Maar in de praktijk fungeert het als een uitgebreide, door de staat gesteunde psychologische en digitale beïnvloedingsoperatie. Het doel is niet slechts te overtuigen, maar het verhaal te beheersen – wie wordt gezien als slachtoffer of agressor, legitiem of crimineel, menselijk of wegwerpbaar.
In de afgelopen twee jaar, te midden van de geïntensiveerde aanval van Israël op Gaza en de wereldwijde opkomst van digitale activisme, is hasbara in een nieuwe fase getreden. Het is niet langer beperkt tot persberichten of staatsmedia; het opereert nu via algoritmes, netwerken van influencers, desinformatiecampagnes en corporate handhaving. Platforms zoals X (voorheen Twitter) en TikTok, ooit voorgesteld als democratiserende ruimtes, zijn digitale slagvelden geworden waar de zichtbaarheid van lijden – en de legitimiteit van verzet – onderhevig is aan algoritmische verwijdering.
Tegelijkertijd dwingen machtige miljardairs zoals Larry Ellison, die nu grote invloed heeft op zowel TikTok als traditionele media via Oracle en Skydance/Paramount, ideologische conformiteit van boven naar beneden af. Pro-Palestijnse stemmen worden steeds meer het zwijgen opgelegd, niet alleen door staats censuur, maar door werkgeversbeleid, algoritmische onderdrukking en psychologische manipulatie ingebed in de platforms zelf die we gebruiken om de wereld te begrijpen.
Maar ondanks dit alles blijft de waarheid bestaan.
Ooggetuigenverklaringen, digitale archieven en wereldwijd bewustzijn zijn begonnen te weerstaan en de hasbara-illusie te doorbreken. Het doel van dit werk is om lezers te documenteren, blootleggen en te uitrusten met tools om die illusie te begrijpen en uit te dagen – voordat het de realiteit zelf wordt.
“Hasbara” (הסברה) betekent letterlijk “uitleg” in het Hebreeuws. Aan de oppervlakte impliceert het verduidelijking of publieke diplomatie – Israëls poging om “zichzelf uit te leggen” aan de wereld. Maar hasbara is niet slechts uitleggend; het is uitvoerend, preventief en manipulatief. Het is een gecoördineerd propagandaraamwerk ontworpen om mondiale narratieven over Israël te beheersen, met name in de context van zijn bezetting van Palestina.
In tegenstelling tot traditionele public relations is hasbara gemiilitaliseerd en geïnstitutionaliseerd, geworteld in de veiligheidsstaat en beoefend over platforms, talen en disciplines. Het gaat niet om het winnen van een debat – het gaat om het definiëren van de voorwaarden van de realiteit voordat het debat begint.
De zaden van hasbara werden geplant lang voordat de oprichting van Israël in 1948. Zionistische leiders aan het begin van de 20e eeuw erkenden het belang van het vormgeven van de westerse publieke opinie. Figuren zoals Chaim Weizmann en Theodor Herzl waren niet alleen diplomaten, maar narratieve ondernemers, die werkten om Britse en Amerikaanse elites te overtuigen dat zionisme een modern, civiliserend project was in plaats van koloniaal.
Na de oprichting van de Israëlische staat nam hasbara een formelere rol aan. Gedurende de Koude Oorlog kaderden Israëlische officials de staat als een liberale uitpost van democratie in een vijandig Arabisch gebied, in lijn met Amerikaanse waarden en westerse angsten voor Sovjet-invloed.
Belangrijke vroege doelen van hasbara omvatten:
In elk van deze periodes steunde hasbara op de westerse pers, diplomatieke bondgenoten en Joodse diaspora-instellingen om de Israëlische versie van gebeurtenissen te versterken. Het portretteerde Israël als klein, belegerd en moreel superieur – ondanks het bezit van overweldigende militaire macht.
Tegen de jaren 1970 en 1980 was hasbara geformaliseerd binnen de Israëlische staat. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken, het Ministerie van Strategische Zaken en de woordvoerders eenheden van de IDF ontwikkelden elk propaganda-vleugels gericht op het vormen van internationale opinie.
Belangrijke ontwikkelingen omvatten:
Dit ging niet alleen om het in een goed daglicht stellen van Israël – het ging om het de-legitimiseren van Palestijns verzet, het herframen van kritiek als antisemitisme en het beïnvloeden van politieke besluitvorming in westerse hoofdsteden.
Tegen de jaren 2000 verplaatste hasbara zich voorbij traditionele diplomatie naar massa-media invloed en desinformatietechnieken. Een sleutelartefact uit deze periode is de “Hasbara-handleiding”, een gids die wijdverspreid werd onder Israël-aanhangers in het vroege internettijdperk.
De handleiding schetste retorische strategieën zoals:
Deze tactieken zijn niet beperkt tot staatsactoren. Ze worden nu verspreid via studentengroepen, diaspora-organisaties en online vrijwilligers, die een wereldwijd leger van digitale propagandisten vormen.
De echte transformatie kwam in de jaren 2010 en versnelde in de jaren 2020. Naarmate traditionele media invloed verloren en sociale media dominantie wonnen, draaide hasbara. Het begon zich te richten op influencer-campagnes, AI-moderatie, algoritmische engineering en real-time digitale desinformatie.
Belangrijke ontwikkelingen omvatten:
Deze inspanningen culmineerden in wat analisten Hasbara 2.0 noemen – een propagandaregime aangepast aan het platformtijdperk, waar snelheid, viraliteit en emotionele manipulatie belangrijker zijn dan feiten of beleid.
Toen Elon Musk Twitter eind 2022 verwierf en het hernoemde tot X, trad het platform in een nieuwe ideologische fase. Gemarkeerd als een toevluchtsoord voor “vrije meningsuiting”, evolueerde X snel naar iets veel partijdigers: een slagveld voor staatsgebonden informatieoorlogvoering, waar het hasbara-apparaat van Israël vruchtbare grond vond om zijn berichten te versterken, dissent te onderdrukken en de publieke perceptie van het Israël-Palestijns conflict in real-time te vormen.
Hoewel Twitter lang problemen had met bias en moderatie-asymmetrieën, markeert het post-Musk-tijdperk een dramatische escalatie in staatsnabije narratieve engineering – met de Israëlische regering, de IDF en aangesloten netwerken die volledig profiteren van platformveranderingen, leiderschapssympathieën en algoritmische ondoorzichtigheid om een dominante perspectief te verankeren.
Onmiddellijk na de Hamas-aanvallen van 7 oktober 2023 en de daaropvolgende aanval van Israël op Gaza, schakelden hasbara-operaties over in overdrive. Tegelijkertijd werd X structureel gealignieerd met deze inspanningen:
Samen creëerden deze structurele veranderingen wat gebruikers begonnen te noemen een “Hasbara Feed” – een gemanipuleerde versie van de realiteit waar slechts één kant van een brute conflict consistent zichtbaar was, en empathie voor de ander algoritmisch ontmoedigd.
Het succes van hasbara op X heeft nooit uitsluitend op algoritmes vertrouwd. Menselijke interventie – vaak gecoördineerd – speelde een grote rol.
Deze praktijk wordt ondersteund door staats伙伴chappen. De Israëlische regering heeft investeringen in sociale media propaganda gedocumenteerd, inclusief:
De transformatie van X tot hasbara-versterker heeft ook de narratieve framing van het conflict verschoven:
Deze framings worden versterkt via:
X is niet langer een “stad plein”. Het is een gemiilitaliseerd informatiesysteem, waar betrokkenheid wordt ontworpen, zichtbaarheid wordt gecontroleerd en politieke dissent wordt beheerd door zowel code als dwang.
Dit markeert een gevaarlijk precedent – niet alleen voor het Israël-Palestijns conflict, maar voor democratie en digitale rechten wereldwijd. Wanneer één kant van een oorlog geniet van volledige-spectrale algoritmische bescherming – en de ander geconfronteerd wordt met deboosting, bans en laster – is het resultaat geen debat. Het is gemanufactureerde instemming.
Aan het begin van de jaren 2020 kwam TikTok op als het machtigste culturele en politieke platform voor Gen Z. Met meer dan een miljard gebruikers wereldwijd en meer dan 150 miljoen in de VS alleen, werd TikTok een ruimte waar globale narratieven niet alleen gedeeld werden – ze werden gevoeld. Tijdens tijden van oorlog, opstand of onrechtvaardigheid diende het als frontlinie voor visueel getuigenis: snel, ongefilterd en emotioneel direct.
Het is precies deze rauwe macht die TikTok tot een bedreiging maakte – voor regeringen, corporaties en machtige narratieve regimes zoals hasbara.
Oorspronkelijk richtte de Amerikaanse controle op TikTok zich op gegevensprivacy en angsten voor invloed van de Chinese Communistische Partij, vanwege eigendom door de Chinese techreus ByteDance. Echter, in 2025 werd die zorg “opgelost” toen een 80% aandeel in de Amerikaanse operaties van TikTok werd verkocht aan een consortium van Amerikaanse investeerders, met Oracle – geleid door de pro-Israël miljardair Larry Ellison – die de leiding nam over het toezicht op de algoritme en data-infrastructuur van TikTok.
Toch was wat volgde geen herstel van neutraliteit of burgerlijke vrijheid.
In plaats daarvan werd TikTok een ander arm van ideologische handhaving, bijzonder gealignieerd met Israëlische staatsbelangen, Amerikaanse buitenlandbeleid-narratieven en miljardairs culturele invloed.
In september 2025, onder bipartisaanse druk en via een Trump-tijdperk executive order, werden de Amerikaanse operaties van TikTok effectief in beslag genomen en overgedragen aan Amerikaanse tech-elites. Oracle van Larry Ellison nam controle over data-governance en algoritmisch toezicht – een beslissing gevierd door nationale veiligheidsduiven en zakelijke media.
Maar door Chinese staatsinvloed te ruilen voor Ellison’s ideologische rijk, “depolitiseerde” de VS TikTok niet – het herleidde simpelweg de loyaliteit van het platform. En die loyaliteit is niet neutraal.
Ellison is niet zomaar een zakenman. Hij is:
Kortom, Ellison’s invloed strekt zich uit tot:
Hij vormt niet alleen het informatiesysteem – hij bezit het.
Na de escalatie van de Gaza-oorlog eind 2023 begonnen interne rapporten van Oracle op te duiken. Deze onthulden een verontrustende verandering in bedrijfscultuur onder Ellison’s invloed, bijzonder toen Oracle zich positioneerde om de operaties van TikTok over te nemen.
Belangrijke ontwikkelingen omvatten:
Deze praktijken weerspiegelen niet alleen bias – ze roepen autoritair conditionering op: het idee dat afwijking van een pro-Israël wereldbeeld een symptoom is van instabiliteit, verwarring of ontrouw.
Deze huiveringwekkende omgeving werd weerspiegeld in veranderingen op TikTok zelf.
Sinds Oracle controle nam over de algoritme en infrastructuur van TikTok, hebben gebruikers een reeks onderdrukkings tactieken gemeld die pro-Palestijnse stemmen beïnvloeden:
Deze content-asymmetrie weerspiegelt vergelijkbare dynamieken waargenomen op X – maar de reikwijdte van TikTok onder jongere gebruikers maakt het bijzonder gevaarlijk. Het platform is een ideologisch grooming-grond geworden, waar selectieve zichtbaarheid de morele grenzen dicteert van wat gezien wordt als normaal, acceptabel of “juist”.
TikTok werd ooit gezien als een platform dat ondervertegenwoordigde stemmen – inclusief Palestijnen – een plek gaf om gehoord te worden. Het was het podium voor:
Maar onder Oracle en Ellison verschuift de ideologische uitlijning van het platform. Dit gaat niet alleen over zichtbaarheid – het gaat over waarde-codering:
Dit is narratieve engineering op schaal – en het wordt uitgevoerd onder dekmantel van “contentmoderatie” en “merkveiligheid”.
De overname van TikTok is slechts één knooppunt in de bredere mediaconsolidatiestrategie van Ellison. Via Skydance Media en de overname van Paramount Global, controleert de Ellison-familie nu:
Samen met Oracle en TikTok strekt de invloed van Ellison zich uit tot bijna elke grote medium van informatieconsumptie, van kinderprogrammering tot bedrijfsdatabases tot virale videoplatforms.
Met zijn diepe politieke banden en ideologische rigiditeit is dit niet zomaar mediabezit – het is narratieve monopolisatie. En het wordt gebruikt om oorlog te sanitizen, dissent te disciplineren en de grenzen van toelaatbare empathie te definiëren.
De macht van propaganda ligt niet alleen in wat het zegt, maar in wat het doet met de geest.
Hedendaagse hasbara – ver van een relikwie van de Koude Oorlog – is een hoogontwikkeld psychologisch invloedssysteem. Het hangt niet langer uitsluitend af van het controleren van staatsmedia of het draaien van persberichten. Het leeft nu in algoritmes, interface-ontwerpen, beloningssystemen en sociale feedback-lussen.
Hasbara in het digitale tijdperk richt zich niet alleen op overtuigen – het richt zich op conditioneren. Om publieke emotie te vormen, morele reflexen te modelleren, dissent te onderdrukken en de perceptie van consensus te engineeren.
Sociale mediaplatforms cureren wat gebruikers zien via algoritmische “feeds” ontworpen om betrokkenheid te maximaliseren – maar deze algoritmes bepalen ook welk type informatie beloond of onzichtbaar gemaakt wordt. Hasbara-operaties exploiteren dit door te zorgen dat pro-Israël content wordt versterkt terwijl pro-Palestijnse content wordt gedeboost of onderdrukt.
Het resultaat is emotionele conditionering:
Dit vormt een beloning-straf lus:
Wanneer platforms zoals X en TikTok één kant van een politieke narratief boosten, creëren ze digitale echo-kamers – omgevingen waar gebruikers herhaaldelijk worden blootgesteld aan een smal bereik van meningen, versterkend de illusie van universele overeenstemming.
Dit heeft diepe psychologische gevolgen:
Het resultaat is niet alleen stilte – het is geïnternaliseerde distortie. Een groeiend aantal gebruikers begint hun eigen morele instincten te wantrouwen.
Wanneer gebruikers zien dat pro-Palestijnse content gestraft wordt – door bans, laag bereik, intimidatie of werkgevolgen – leren ze zelfcensuur toepassen. Dit is vooral waar onder:
Dit sluit aan bij de theorie van de spiraal van stilte:
Mensen zijn minder geneigd een mening uit te drukken als ze sociale isolatie of straf vrezen. Hoe minder mensen spreken, hoe sterker de perceptie dat dissent zeldzaam is – zo versterkt het de stilte.
Dit is precies het omgeving dat hasbara creëert.
In recente jaren is psychologische dwang voorbij het feed gegaan en naar de werkplek en gemeenschap. Rapporten van Oracle tijdens de Gaza-oorlog 2023–2025 onthullen een diep verontrustend patroon:
Deze tactiek trekt uit autoritaire playbooks: herframen morele oppositie als mentale verwarring, verzet behandelen niet als politieke perspectief maar als psychologische afwijking.
Misschien het meest voorkomende psychologische effect van hedendaagse hasbara is emotionele vermoeidheid:
Dit leidt tot:
Uiteindelijk is deze psychologische erosie van solidariteit een van de meest effectieve tools van hasbara. Niet door censuur alleen, maar door uitputting.
Een andere sleutelstrategie van hasbara is oververeenvoudiging – complexe geopolitiek framen door emotioneel manipulatieve tropes:
Deze emotionele framing infantiliseert het publiek:
Gebruikers worden getraind niet om te begrijpen, maar om in de juiste richting te voelen. En afwijking van dat emotionele script wordt sociaal strafbaar.
Hasbara stopt niet bij het vormen van perceptie. Het ultieme doel is om perceptie om te zetten in macht – in wetgeving, militaire financiering, handelsbeleid en juridische kaders die verzet straffen en medeplichtigheid belonen.
In het Westen – met name de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk – is hasbara geëvolueerd tot een politiek instrument. Het wordt ingezet niet alleen via virale video’s of influencer-campagnes, maar via lobbying, juridische oorlogvoering, academische onderdrukking en surveillance van het civiele samenleving.
De machtigste uitbreiding van hasbara in het Westen is de lobby-infrastructuur, met name in de Verenigde Staten. Organisaties zoals:
…vormen een onderling verbonden netwerk dat:
Deze groepen zijn niet slechts advocacy-organisaties – ze zijn beleid engineers, diep ingebed in de Amerikaanse politieke infrastructuur.
Dit niveau van invloed zorgt ervoor dat Amerikaans buitenlands beleid vergrendeld blijft in steun aan Israël, ongeacht publieke opinie, wettelijke schendingen of mensenrechten zorgen.
De volgende frontier van hasbara in het Westen is juridische oorlogvoering – het gebruik van rechtssystemen om sympathisanten van Palestijnse rechten te criminaliseren en intimideren.
Vanaf 2025 hebben 36 Amerikaanse staten wetten of executive orders aangenomen die individuen of bedrijven die deelnemen aan Boycot, Desinvestering en Sancties (BDS) activiteiten tegen Israël, straffen.
Deze wetten, velen geschreven in partnerschap met Israëlische lobbygroepen, vereisen vaak:
Parallel aan juridische oorlogvoering hebben hasbara-aligned regeringen en instellingen steeds meer antiterreurr taal aangenomen om pro-Palestijnse organisatie te surveilleren en intimideren.
Kortom, activisme zelf wordt hergedefinieerd als een bedreiging – niet omdat het een risico vormt voor de publieke veiligheid, maar omdat het narratieve controle bedreigt.
De door de staat gesteunde onderdrukking van solidariteit wordt versterkt door een breder cultureel project om Palestijnse legitimiteit volledig uit te wissen.
Westerse mediainstellingen blijven doorgaan met:
Journalisten die dit framen uitdagen worden berispt, verwijderd van opdrachten of geconfronteerd met online intimidatiecampagnes.
Hasbara bloeit op controle: van media, berichten, perceptie. Het hangt af van het overweldigen van het informatie-ecosysteem met zijn versie van de realiteit terwijl concurrerende narratieven worden gesmoord via juridische oorlogvoering, censuur en psychologische dwang.
Maar zelfs het meest geavanceerde propagandastelsel heeft limieten – en scheuren.
Ondanks de dominantie van hasbara over westerse instellingen en digitale platforms is een globaal tegen-narratief opgekomen. Het is gedecentraliseerd, digitaal inheems, moreel geworteld en vaak gedreven door degenen zonder institutionele macht – journalisten, activisten, kunstenaars, overlevenden en technologen toegewijd aan waarheidsvertelling onder uitwissing.
Een van de meest potente vormen van verzet tegen hasbara is de daad van getuigen – vooral in real-time.
Uitgaven zoals +972 Magazine, The Intercept, Middle East Eye en Electronic Intifada blijven documenteren:
Onafhankelijke journalisten op platforms zoals Substack en Patreon hebben redactionele restricties omzeild om kritische rapportage elders gecensureerd te publiceren.
Erkend dat mainstream platforms zoals X, TikTok en Instagram nu diep gecompromitteerd zijn, keren veel technologen en gemeenschappen zich tot gedecentraliseerde en ethische alternatieven. Twee van de meest opmerkelijke zijn Mastodon en UpScrolled.
Mastodon maakt deel uit van de Fediverse – een netwerk van gedecentraliseerde, door gebruikers gecontroleerde sociale platforms. In tegenstelling tot X is Mastodon niet in bezit van een miljardair, dient geen advertenties en curat geen content algoritmisch.
Mastodon is geen perfecte oplossing – het heeft een kleinere gebruikersbasis en beperkt bereik – maar het vertegenwoordigt een model voor digitale solidariteitsinfrastructuur dat bestand is tegen corporate overname en algoritmische bias.
UpScrolled is een groeiend alternatief voor traditionele nieuwsfeed-apps, met nadruk op:
In plaats van engagement-maximaliserende algoritmes te gebruiken, stelt UpScrolled gebruikers in staat om te kiezen wat ze zien en vertrouwde curators te volgen, in plaats van merken of influencers.
In de context van hasbara:
Hoewel nog opkomend, vertegenwoordigt UpScrolled een ethos van digitale verzet – waar de feed een ruimte wordt voor reflectie, niet dwang.
Hasbara hangt af van historische uitwissing: van de Nakba, van eerdere massamoorden, van decennia onteigening. In reactie werkt een nieuwe generatie makers aan het bouwen van tegen-geschiedenissen die de Palestijnse ervaring behouden en geheugen herinscriben in de digitale commons.
Zelfs binnen gecompromitteerde systemen staat hasbara voor groeiend verzet:
Misschien het machtigst, verbindt het globale verzet tegen hasbara Palestina met andere bevrijdingsbewegingen:
Deze intersectionele solidariteit maakt het moeilijker voor hasbara om Palestijns verzet te isoleren en te stigmatiseren. Het herpositioneert Palestina niet als een uniek geval van conflict, maar als een focuspunt in de globale strijd tegen imperium, surveillance en onrecht.
Decennia lang opereerde de hasbara-machinerie van Israël met opmerkelijk succes. Het projecteerde een strak beheerde afbeelding: een democratische staat onder beleg, een moreel leger handelend in zelfverdediging, een westers bondgenoot geplaagd door irrationele haat. Dit narratief bestond niet slechts naast de realiteit – het verving het, sijpelend in tekstboeken, koppen, beleid en emotionele reflexen.
Maar narratieven, zoals regimes, kunnen instorten.
En in de afgelopen twee jaar is er iets onomkeerbaars gebeurd.
Ondanks miljarden uitgegeven aan public relations, influencer-campagnes, algoritmische manipulatie, juridische onderdrukking en institutionele overname, heeft de waarheid doorbroken. Niet omdat het toegestaan was – maar omdat het door de scheuren werd gedwongen, gedragen door overlevenden, gedocumenteerd door getuigen en versterkt door netwerken van gewone mensen die weigerden weg te kijken.
Wat we hebben gezien in Gaza, op de Westelijke Jordaanoever, in Jeruzalem – wat we hebben geleerd van whistleblowers, digitale onderzoekers, historici, kinderen en dichters – kan niet onzichtbaar worden gemaakt.
Het heeft de discours veranderd.
En het heeft ons veranderd.
Hasbara opereerde ooit met bijna-totale controle over het dominante discours in het Westen. Het won niet alleen debatten – het stelde de voorwaarden in van wat gedebatteerd kon worden.
Maar dat monopolie is gebroken.
Ja, platforms zoals X en TikTok zijn sindsdien hergebruikt om die breuk te onderdrukken – maar de schade aan het dominante narratief is aangericht. Hasbara kan nog steeds distorteren. Maar het kan niet langer uitwissen.
Voor velen hebben de afgelopen twee jaar gediend als een morele ontwaking:
We hebben kinderen zien sterven live op stream, journalisten vermoord in koelen bloede, ziekenhuizen tot puin gereduceerd – en de rechtvaardigingen brokkelen in real-time af.
We hebben ook mensen zien opstaan over grenzen heen, Palestina verbindend met globale strijd tegen racisme, surveillance, militarisme en staatsgeweld.
Dit is geen voorbijgaand moment. Het is een morele herkalibratie – en hasbara heeft geen algoritme krachtig genoeg om het om te keren.
In het hart van hasbara ligt een eenvoudig doel: uitwissing.
En dus is het tegengif – de meest radicale daad – om te herinneren.
Archiveren. Citeren. Getuigen. Onderwijzen. Spreken, zelfs als het impopulair is. Vooral als het impopulair is.
Geheugen is niet passief. Het is een wapen. Een dat niet gekocht, begraven of gebrandmerkt uit het bestaan kan worden.
Het blootleggen van hasbara is slechts de eerste stap.
De echte taak ligt in:
We moeten ons afvragen niet alleen welke waarheden we nu zien – maar welke verantwoordelijkheden die waarheden op ons leggen.
Er is geen weg terug.
De afbeeldingen zijn gebrand in de timeline van globaal bewustzijn. De namen van de doden leven in onze feeds, onze gedichten, onze protesten, onze beleid. De geschiedenis kan niet langer in real-time herschreven worden zonder verzet.
De ineenstorting van het narratieve monopolie is niet zomaar een mediaverhaal. Het is een verhaal over welk soort wereld we bereid zijn te bewonen, en of we voorbereid zijn om het duidelijk te zien – zelfs als die duidelijkheid ons comfort kost.
En eens duidelijk gezien, kunnen we het niet onzichtbaar maken.
Eens gehoord, kunnen we niet doen alsof we doof waren.
Eens geleerd, kunnen we niet terugkeren naar onwetendheid.